Oliver Stoun

Američki reditelj i producent Oliver Stoun je svakako jedan od najzanimljivijih filmskih autora koji su dali svoj doprinos filmskoj umjetnosti sedamdesetih i osamdesetih godina prošloga vijeka i pokretu zvanom Novi Holivud. Stoun često koristi svoje bogato životno iskustvo prilkom snimanja filmova i nerijetko bira ratnu tematiku. Nikada se nije libio da kritikuje američku spolju politiku, zbog čega je postao kontraverzna figura Holivuda. Takođe je često na udaru kritike zato što na izvorni filmski materijal dodaje svoje lične stavove i na taj način naglašavao sopstveno viđenje mnogih značajnih svjetskih događaja i ličnosti. Dobio je neslavni epitet teoretičara zavjere, koji zapravo koristi svoje filmove za promociju ličnih stavova. Treba dodati da je snimio zanimljiv dokumentarni serijal sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom pod nazivom Intervju sa Putinom (2017). Stoun je uprkos mnogim kontraverzama koje idu uz njegovo ime, zapravo jedan od najznačajnih predstavnika Novog Holivuda.

Vilijam Oliver Stoun je rođen u Njujorku i od mladih nogu je pokazivao veliki bunt prema okolini, često mijenjajući fakultet i profesije. U drugoj polovini šezdesetih godina dobrovoljno se javlja na borbenu dužnost u Vijetnamu. Kako sam često navodi, vojno i životno iskustvo koje je stekao u ovoj dalekoj zemlji, ostavilo je dubok trag na njega kao čovjeka ali i kao filmskog stvaraoca. Svoj prvi doprinos filmu, dao je u ulozi scenariste. Napisao je scenario za mnoge uspješne filmove, kao što su kriminalistička drama Lice sa ožiljkom (1983) reditelja Brajana De Palme, zatvorenička drama Ponoćni ekspres (1978) reditelja Alana Parkera i srednjovjekovni ep Konan varvarin (1982) reditelja Džona Milijusa. Stoun je priznao da se tokom pisanja scenarija za pomenuti film Lice sa ožiljkom i sam, poput protagoniste filma Tonija Montane (Al Paćino), borio sa ovisnošću o kokainu.

Kada je dobio priliku da samostalo režira svoje prve dugometražne filmove, niko nije bio iznenađen kada se odlučio za ranu tematiku. Nakon ipak neobičnog horor trilera Ruka (1980), snimio je ratnu dramu Salvador (1986), da bi zatim završio ratnu trilogiju smještenu u Vijetnam, koju čine Vod (1986), Rođen četvrtog jula (1989) i Nebo i zemlja (1993). Najviše uspjeha je doživio upravo filmom Vod za koji je nagrađen Oskarom za najboljeg reditelja.

Pohvale je dobio i za film Vol Strit (1987) u kojem je američki glumac Majkl Daglas odigrao jednu od najboljih uloga svoje karijere. Glumac je odlično odigrao beskrupuloznog biznismena Gordona Gekoa, koji je postao simbol ekscesa koji je proizašao iz američke jazbine osamdesetih godina. Njegov hvalospjev ljudskoj pohlepi i moći novca (“Greed, for lack of a better word, is good”) je uticao na mnoge mlade ljude da svoju sreću potraže na berzi. Stoun je, inače, dramu Vol strit snimio kao svojevrsnu posvetu svom ocu koji je radio kao posrednik na berzi u vrijeme Velike depresije. Stoun i Daglas su se ponovo susreli u nastavku Vol Strit: Novac nikad ne spava (2010).

Snimio je i odličan epski politički triler Dž. F. K. (1991) u kojem glavnu ulogu igra Kevin Kostner i koji govori o bivšem američkom predsjedniku Džonu Ficdžeraldu Kenediju. Kritičari su ovaj naslov gotovo jednoglasno pohvali i stavili do znanja da zapravo ističe sve najbolje aspekte ovog američkog reditelja i scenariste. Stounovo odlično poznavanje političke situacije u Sjedinjenim Američkim Državama i opsežni istraživački a zatim scenaristički posao su učinili da ovaj naslov postane jedan od najboljih političkih drama te decenije. Koliko mu je ova tematika bliska srcu, reditelj je pokazao i dokumentarnim filmom JFK: Destiny Betrayed (2021), u kojoj iznova pregleda materijal koji je koristio tokom snimanja Dž. F. K., ali takođe otkriva i nove podatke do kojih je došao nakon premijeri filma.

Upitan za film Dž. F. K., Stoun je odgovorio: “Mislim da je to vraški dobar triler. Ubistvo Dž. F. K. označilo je kraj sna, kraj koncepta idealizma koji povezujem sa svojom mladosti. Rasni rat, Vijetnam, Votergejt. Da je Dž. F. K. poživeo, borbena situacija u Vijetnamu nikada ne bi nastupila”.

Nastavio je da snima fimove o američkim predsjednicima i napravio je popularnu trilogiju sa naslovima Nikson (1995) i W. (2008). Treba još izdvojiti filmove Dorsi (1991), Rođene ubice (1994), Potpuni zaokret (1997) i Svaka božja nedjelja (1999).

“Svoje filmove smatram prije svega dramama o pojedincima sa ličnim borbama i sebe smatram dramaturgom, prije nego što sam politički filmski stvaralac. Zanimaju me alternativne tačke gledišta. Mislim da su problemi planete univerzalni i da je nacionalizam veoma destruktivna sila. Volim anarhiju u filmovima. Moji heroji su bili Luis Bunjuel i Žan-Luk Godar. Do posljednjeg daha je bio jedan od prvih filmova za kojeg se jasno sjećam da me je zaintrigirao, zbog brzine i energije. Kažu da nisam suptilan. Ali treba nam, prije svega, pozornica koja nas budi, nervi i srce”, izjavio je reditelj.

U novom vijeku je uspio da realizuje svoju veliku želju i snimi film o legendarnom makedonskom osvajaču Aleksandru Velikom pod nazivom Aleksandar (2005). Ovaj epski spektakl je loše prošao kod kritike, a ni odziv publike u bioskopskim salama nije bio puno bolji. Mnogi kritičati su sa velikim negodovanjem govorili o istorijskim nepravilnostima, kao i o prevelikoj dužinom trajanja samog filma, ali i o emocionalno distantnim likovima.

Stoun se nakon toga vratio na sigurnije, čvrće tlo i snimio filmove Svjetski trgovinski centar (2006), Divljaci (2012) i Snouden (2016).