Oliver Stoun

Američki reditelj, producent i scenarista Oliver Stoun je svakako jedan od najzanimljivijih reditelja koji su dali svoj doprinos filmskoj umjetnosti sedamdesetih i osamdesetih godina u pokretu zvanom Novi Holivud. Imao naviku da svoje bogato životno iskustvo iskoristi prilkom snimanja filmova i često bira tematiku rata. Nikada se nije libio da kritikuje američku spolju politiku, zbog čega je postao kontraverzna figura Holivuda. Takođe je često na udaru kritike zato što na izvorni materijal za film dodaje svoje lične stavove i na taj način naglašavao sopstveno viđenje mnogih značajnih svjetskih događaja i ličnosti. Stoun je pored toga dobio neslavni epitet teoretičara zavjere, koji koristi svoje filmove za promociju ličnih stavova.

Oliver Stoun je rođen u Njujorku, 1946. godine i od mladih nogu je pokazivao veliki bunt prema okolini, često mjenjajući fakultet i profesije. U drugoj polovini šezdesetih godina dobrovoljno se javlja na borbenu dužnost u Vijetnamu. Kako sam često navodi, vojno i životno iskustvo koje je stekao u ovoj dalekoj zemlji, ostavilo je dubok trag na njega kao čovjeka ali i kao filmskog stvaraoca. Svoj prvi doprinos filmu, dao je u ulozi scenariste. Tokom sedamdesetih i osamdesetih godina napisao je scenario za mnoge uspješne filmove, kao što su kriminalistička drama Lice sa ožiljkom reditelja Brajana De Palme, zatvorenička drama Ponoćni ekspres reditelja Alana Parkera i srednjovjekovni ep Konan varvarin reditelja Džona Milijusa. Stoun je priznao da se tokom pisanja scenarija za film Lice sa ožiljkom i sam, poput protagoniste filma Tonija Monatne, borio sa ovisnošću o kokainu.

Kada je dobio priliku da samostalo režira svoje prve dugometražne filmove, niko nije bio iznenađen kada se odlučio za ratnu tematiku, naročito američki rat u Vijetnamu. Nakon filma Salvador iz 1986. godine, u kojem glave uloge igraju Džejms Vuds i Džejms Beluši, Stoun je završio svoju ratnu trilogiju, koju čine filmovi Vod, Rođen četvrtog jula i Nebo i zemlja. Najviše uspjeha je doživio sa filmom Vod iz 1986. godine, u kojem glavne uloge igraju Čarli Šin, Tom Berendžer i Vilem Dafo i za koji je dobio nagradu Oskar u kategoriji najbolji reditelj. Stoun i glumac Čarli Šin su već naredne godine nastavili svoju saradnju sa filmom Vol Strit, u kojem je američki glumac Majkl Daglas odigrao jednu od najboljih uloga svoje karijere. Glumac je zaista odlično odigrao beskrupuloznog biznismena Gordona Gekoa, koji je postao simbol ekscesa koji je proizašao iz američke jazbine osamdesetih godina prošloga vijeka. Njegov hvalospjev ljudskoj pohlepi i moći novca (“Greed, for lack of a better word, is good”) je uticao na mnoge mlade ljude da svoju sreću potraže na berzi. Stoun je, inače, dramu Vol strit snimio kao svojevrsnu posvetu svom ocu koji je radio kao posrednik na berzi u vrijeme “Velike depresije”.

Stoun je i narednu deceniju započeo u velikom stilu i to epskim političkim trilerom Dž. F. K. iz 1991. godine, koji govori o bivšem američkom predsjedniku Džonu Ficdžeraldu Kenediju i u kojem glavnu ulogu igra američki glumac Kevin Kostner. Kritičari su ovaj kontraverzni film gotovo jednoglasno pohvali i stavili do znanja da zapravo predstavlja sve najbolje aspekte ovog američkog reditelja i scenariste. Stounovo odlično poznavanje političke situacije u Americi i opsežni istraživački a zatim scenaristički posao su učinili da ovaj film postane jedan od najboljih američkih političkih drama te decenije. Koliko mu je ova tematika bliska srcu, reditelj je pokazao kada je 2021. godine snimio dokumentarni film JFK: Destiny Betrayed, u kojoj Stoun iznova pregleda materijal koji je koristio tokom snimanja filma Dž. F. K., ali takođe otkriva i nove podatke do kojih je došao nakon premijeri ovog filma 1991. godine. Reditelj Stoun je nastavio da snima fimove o američkim predsjednicima i napravio je popularnu trilogiju sa filmovima Nikson i W. Treba još iz devedesetih izdvojiti kultnu satiričnu crnu komediju Rođene ubice, rađenu po scenariju Kventina Tarantina, kao i filmove Potpuni zaokret i Svaka božja nedjelja, koja se dotiče teme američkog fudbala i u kojoj glavnu ulogu igra proslavljeni američki glumac Al Paćino.

Upitan za film Dž. F. K., Stoun je odgovorio: “Mislim da je to vraški dobar triler. Ubistvo Dž. F. K. označilo je kraj sna, kraj koncepta idealizma koji povezujem sa svojom mladosti. Rasni rat, Vijetnam, Votergejt. Da je Dž. F. K. poživeo, borbena situacija u Vijetnamu nikada ne bi nastupila”.

U novom vijeku uspio je da realizuje svoju veliku želju i snimi film o legendarnom makedonskom osvajaču Aleksandru Velikom, sa Kolinom Farelom, Andželinom Džoli, Valom Kilmerom i Entonijem Hopkinsom u glavnim ulogama. Ovaj epski spektakl je zaista loše prošao kod kritike, a ni odziv publike u bioskopskim salama nije bio puno bolji. Mnogi kritičati su sa velikim negodovanjem govorili o istorijskim nepravilnostima ovog filma, kao i o prevelikoj dužinom trajanja samog filma, ali i o emocionalno distantnim likovima, do kojima nikome nije stalo. Stoun se nakon toga vratio na sigurnije, čvrće tlo i snimio filmove Svjetski trgovnski centar o dešavanjima poznatim kao 9/11, kao i takođe biografiju Snouden, koja govorio o čuvenom zviždaču Edvardu Snoudenu, kojeg igra Džozef Gordon Levit. Takođe treba izdvojiti njegov dokumentarac sa ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom pod nazivom Intervjui sa Putinom, koji je prikazan 2017. godine.

“Svoje filmove smatram prije svega dramama o pojedincima sa ličnim borbama i sebe smatram dramaturgom, prije nego što sam politički filmski stvaralac. Zanimaju me alternativne tačke gledišta. Mislim da su problemi planete univerzalni i da je nacionalizam veoma destruktivna sila. Volim anarhiju u filmovima. Moji heroji su bili Luis Bunjuel i Žan-Lik Godar. Do poslednjeg daha je bio jedan od prvih filmova za kojeg se jasno sjećam da me je zaintrigirao, zbog brzine i energije. Kažu da nisam suptilan. Ali treba nam, prije svega, pozornica koja nas budi – nervi i srce”, izjavio je reditelj.

Oliver Stoun je uprkos mnogim kontraverzama koje idu uz njegovo ime, zapravo jedan od veoma značajnih predstavnika Novog Holivuda.